گیلان امروز- شهرداری نوشهر در استان مازندران به تازگی مدعی ساخت جزیره مصنوعی بر بستر دریای خزر شده است. این شهرداری می‌گوید که مجوز و موافقت اولیه اداره کل سازمان بنادر و دریانوردی و میراث فرهنگی و گردشگری برای ساخت نخستین جزیره مصنوعی کشور در دریای خزر صادر شده است. البته بررسی‌ها نشان می‌دهد که خبر چندانی از ضمانت اجرایی ساخت جزیره مصنوعی وجود ندارد و بیشتر یک طرح تبلیغاتی محسوب می‌شود.

ساخت جزیره مصنوعی بر بستر دریای خزر که در طول سال‌های اخیر از سوی همسایگان خزرنشین ایران آغاز شده، حالا به محافل مسئولان شهری استان‌های شمالی ایران هم کشیده شده است. در این رابطه علی امانی، شهردار نوشهر می‌گوید که طرح مطالعاتی و طراحی جزیره مصنوعی دریای خزر انجام شده است. او همچنین گفته مقدمات برگزاری فراخوان برای تعیین سرمایه گذار بخش خصوصی و شروع کار امسال در دستور کار قرار می‌گیرد.

با این وجود شهرداری نوشهر بنای اجرای ساخت جزیره مصنوعی در دریای خزر را بر جذب سرمایه گذار گذاشته است و خبری از آمادگی و شروع زودهنگام ساخت جزیره نیست.

اما با این حال قرار است که این جزیره در فاصله یک کیلومتری ساحل در عمق چهار و نیم تا هفت متری ساخته و با یک پل و عرشه به ساحل وصل شود.

مسئولان شهرداری نوشهر می‌گویند که این جزیره در زمینی به وسعت ۱۸ هکتار ساخته می‌شود و براساس گفته‌های آن ها، در طراحی جزیره از امکاناتی همچون اسکله با قابلیت پذیرش ۳۰۰ شناور، هتل ۵ ستاره، رستوران دریایی، شهر بازی، مجموعه ورزشی و تفریحی، استخر، سالن همایش و باند فرود بالگرد در نظر گرفته شده است.

طبق برنامه ریزی مسئولان طرح، قرار است که برای احداث این جزیره از رسوبات و ماسه‌های دریایی استفاده شود.

اما با این وجود شواهد نشان می‌دهد که ساخت جزیره مصنوعی بر بستر دریای خزر بیشتر یک طرح پیشنهادی است و خبری از اجرای یک طرح منسجم برنامه ریزی شده نیست. از این رو ممکن است اجرای چنین طرحی، سال‌ها به طول بینجامد یا به دلیل سختی جذب سرمایه گذار بزرگ به دست فراموشی سپرده شود.

با این حال، تاکنون هیچ یک از مسئولان ارشد استان مازندران در مورد اجرای چنین طرحی اظهار نظری نداشته اند و موضوع ساخت جزیره مصنوعی بر بستر دریای خزر تنها از سوی شهرداری نوشهر مطرح شده است.

ساخت جزیره مصنوعی دریای خزر و چالش‌های قدیمی

این نخستین بار نیست که بحث ساخت جزیره مصنوعی در ایران مطرح می‌شود، البته احتمالا آخرین بار هم نخواهد بود. اما این بار ساخت جزیره بر بستر دریای خزر مطرح شده است، جایی که همواره چنین طرح‌هایی با دعوا‌های حقوقی، بین المللی و زیست محیطی مواجه می‌شوند.

پیش از این کشور آذربایجان بار‌ها اقدام به ساخت جزیره مصنوعی بر بستر دریای خزر کرد و هر بار با واکنش طرفین ایرانی مواجه شد. حالا هم طرح چنین پیشنهادی با مخالفان زیست محیطی در ایران روبرو شده است.

فعالان زیست محیطی می‌گویند که اصولا طرح‌های جزیره سازی در حاشیه دریا‌ها با مشکلاتی از قبیل تخریب رسوبات سطح دریا، مرگ و میر آبزیان و اختلال در الگوی جریان آب همراه است. آن‌ها معتقدند که بر هم خوردن الگوی جریان آب می‌تواند مسیر حرکت، مهاجرت و تغذیه همه گونه‌های جانوری خزر را دچار دستخوش اساسی کند.

از طرفی فعالان حوزه گردشگری هم اعتقاد دارند که ساخت چنین جزیره‌هایی به هزینه‌های چند میلیارد دلاری نیازمند است که تامین آن بعید به نظر می‌رسد.

آن‌ها معتقدند که سرمایه گذاران خارجی نیز ریسک چنین سرمایه گذار‌هایی را نمی‌پذیرند، چراکه ضمانت اجرایی برای بازگشت سرمایه و سودآوری مطمئن از این راه برای سرمایه گذار خارجی دیده نشده است.

در این میان سازمان محیط زیست نیز به علت پساب‌های صنعتی و خانگی جزیره‌های مصنوعی معمولا با اجرای چنین طرح‌هایی مخالف می‌کند و بعید به نظر می‌رسد که ساخت جزیره مصنوعی با وجود چالش‌های متعدد از گذرگاه محیط زیست به راحتی عبور کند.

مسئله حقوقی دریای خزر همچنان پابرجا است؟

۲۰ سال قبل بود که قزاقزستان احداث اولین جزیره مصنوعی در دریای خزر را در دستور کار قرار داد. این کشور به عنوان بخشی از برنامه‌های اکتشاف و بهره برداری نفت در شمال دریای خزر، ساخت جزایر مصنوعی را در سال ۲۰۰۱ آغاز کرد. حدود ۴ سال بعد هم ایران در سال ۲۰۰۵ اعلام کرد که قصد دارد چندین جزیره مصنوعی در وسعتی معادل ۹ میلیون متر مربع در دریای خزر و در سواحل استان گیلان ایجاد کند. اما چنین طرحی هرگز عملی نشد

پس از این دو، دولت جمهوری آذربایجان هم در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد که درصدد احداث یک جزیره مصنوعی بزرگ در سواحل باکو پایتخت این کشور است. قسمت‌های اولیه این طرح شامل منطقه‌ای در فاصله ۴ یا ۵ کیلومتری باکو است. در نهایت سه سال بعد جمهوری آذربایجان خبر داد که قصد دارد ۴۱ جزیره مصنوعی زنجیره‌ای به نام جزایر خزر در ۱۵ مایلی باکو بسازد. بخشی از این پروژه مربوط به ساخت بلندترین برج دنیا با ارتفاع ۱۰۵۰ متر ارتفاع است.

در حال حاضر نیز ترکمنستان، همسایه شرقی ایران در دریای خزر قصد ایجاد جزایر مصنوعی گسترده‌ای بر بستر دریای خزر دارد.

اما با توجه به اینکه دولت‌های ساحلی دریای خزر، به توافقی برای تقسیم بستر و آب‌های این دریا (رژیم حقوقی دریا) نرسیده اند، ایجاد جزایر مصنوعی می‌تواند مسائل حقوقی گذشته را در منطقه ایجاد کند.

دریای خزر دچار معضل عدم تعیین رژیم حقوقی آن است و اکنون برنامه‌های مختلف از جمله ساخت جزایر مصنوعی به تنش‌های موجود ابعاد تازه‌ای می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جزایر مصنوعی نمی‌تواند مبنایی برای تحدید حدود مناطق دریایی باشد و بر حدود آب‌های سرزمینی کشور‌های تاثیر بگذارد.

اما در چنین وضعی کشور‌های ساحلی موظف به همکاری و مشورت با یکدیگر در مورد ساخت و ساز‌های جاری در خزر هستند.

منبع: فرادید