بخش اقتصاد- حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، جزئیات طرح شهرداری برای «ساخت مسکن چینی» و همچنین مذاکرات اولیه با چینی ها را تشریح کرد. بر اساس این طرح، اراضی قهوه ای یا همان زمین های ذخیره (قطعات بزرگ متراژ بالای یک هکتار) در بافت فرسوده تهران، برای «محله سازی» به روش کلید به کلید به چینی ها واگذار می شود.
صارمی اعلام کرد، فرآیند مذاکره با شرکت های ساختمانی چینی، صرفا با سازندگان بخش خصوصی این کشور است و همچنان هم با سفر شهردار تهران به چین ادامه دارد. اصل برنامه شهرداری «واگذاری زمین های ذخیره» به چینی ها برای اجرای طرح «کلید به کلید» در مناطق پایین شهر است.
آذر ماه سال جاری بود که سازمان نوسازی شهر تهران اعلام کرد با اهدافی، چون رفع مشکلات و محیط های سرمایه گذاری در حوزه مسکن، زمینه مناسب برای عبور از رکود ساخت وساز و رسیدن به رونق مسکن، نوسازی بافت های فرسوده و به دنبال جذب مشارکت شرکت های معتبر خارجی و سرمایه گذاری و بهره برداری از تجربه و توانمندی آن ها برای ایجاد تحول در روند تولید مسکن، نوسازی بافت های فرسوده و مسکن معوق است. در همان زمان اعلام شد که چینی ها در سرمایه گذاری و انتقال تجارب و فناوری مشارکت می کنند و با بیش از ۲۰۰ هزار واحد مسکونی نوین ساخته می شود. حسن تیزمغز، مشاور وزیر راه و شهرسازی نیز در پاییز سال جاری گفته بود شرکت های چینی و بلژیکی، طرح هایی برای ساخت مسکن در ایران با هزینه ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار برای هر مترمربع زیربنا ارائه داده اند و شهرداری تهران در حال بررسی طرح های مذکور است.
اکنون و در بهمن ماه ۱۴۰۲، بر اساس سخنان معاون معماری و شهرسازی شهر تهران، مناطق ۹ تا ۱۶ برای واگذاری زمین به چینی ها انتخاب شده اند و قرار است در مقیاس ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد مسکونی در هر واگذاری، آپارتمان ساخته شود. طرح کلید به کلید به معنای آن است که مالک کلنگی، خانه کلنگی اش را تحویل دهد و آپارتمان نو چینی تحویل بگیرد. اما این طرح منتقدانی هم دارد، محمدرضا رضایی کوچی نماینده مردم جهرم در مجلس یازدهم در مورد حضور چینی ها در بازار ساخت و ساز ایران، گفت: «در کشور نیروی متخصص و مصالح ساختمانی مناسب وجود دارد لذا در این شرایط چه نیازی است که یک کشور خارجی در داخل ساخت و ساز کندتوانایی و دانش متخصصین داخلی درصنعت ساختمان به حدی است که می توانیم در کشور های همسایه حضور پیدا کنیم بنابراین شنیدن چنین سخنانی توهین به شعور جامعه مهندسین است. اگر چینی ها قصد دارند منابع مالی خود را به کشور بیاورند بحث دیگری است، اما ازنظر دانش مهندسی هیچ نیازی به آن ها ندارم.»
با توجه به این شرایط، پرسش هایی مطرح است، از جمله این که آیا طرح ساخت مسکن چینی در تهران موفقیت آمیز خواهد بود و چرا سازنده های داخلی چنین پروژه ای را در تهران انجام نداده اند؟ بیت الله ستاریان، کارشناس حوزه مسکن و تحلیلگر اقتصاد مسکن در گفتگو با فرارو به این پرسش ها پاسخ داده است:
زنجیره ساخت مسکن در کشور ما ایراد دارد
چرا برای ساخت مسکن در تهران دست به دامان چینی ها شده ایم؟!بیت الله ستاریان به فرارو گفت: «در حوزه مشارکت شرکت های خارجی در مسکن کشور، ما چند بحث مجزا داریم. یک بحث، موضوع تکنولوژی و انتظارات حوزه تکنولوژی است. آیا ما انتظار داریم که کشور خارجی، تکنولوژی جدیدی را وارد کشور ما کند؟ ما باید توجه داشته باشیم که تکنولوژی ساخت مسکن وارداتی به این معناست که کلیه زیرساخت های مسکن در کشور ما باید تغییر کند. در ایران، مسکن یا ساختمان، تولید نهایی یک «زنجیره تولید» است که در انتها، تبدیل به مسکن می شود. از معادن تا مصالح اولیه و ترکیبی تا ساخت یک مسکن. اگر در کشور های دیگر این روند با سرعت بالاتر و معطوف به تکنولوژی انجام می شود به این دلیل است که زنجیره مذکور کامل است. اما در ایران این زنجیره کامل نیست و در برخی بخش ها وقفه هایی ایجاد می شود. اگر ایران بخواهد تکنولوژی ساخت مسکن را وارد کند و با سرعت مسکن بسازد نیز منطقی نیست. برای مثال نمی شود که تمام زنجیره در چین ساخته و سپس با کشتی وارد کشور شده و خانه ای ساخته شود. باید زنجیره تولید در همین کشور خودمان شکل بگیرد.»
وی افزود: «نکته بعدی به بخش تجهیزات و امکانات بر می گردد. تجهیزات و ماشین آلات نیز باید وارد کشور شود، که اتفاقا واردات تجهیزات و ماشین آلات نیز نیازی به سازنده خارجی ندارد و ایرانی های فعال در حوزه مسکن نیز می توانند این کار را انجام دهند. موضوع بعدی که اصلا عمده مشکل ما در بخش مسکن است، بحث سرمایه گذاری مالی و منابع مالی است؛ این منابع مالی از کجا قرار است تامین شود؟ شهرداری این منابع را تامین می کند یا مردم تامین می کنند یا شاید هم قرار است پول نفت را صرف این کار کنیم؟ ۲ گزینه اول که اصلا مقدور نیست، اصلا اگر مردم و شهرداری می توانستند این هزینه ها را تامین کنند نیازی به سرمایه گذار خارجی نبود، نه دولت و شهرداری چنین سرمایه ای خرج می کنند و نه مکانیسمی وجود دارد که بتوان از مردم پول چنین کاری را جمع کرد. اما درباره گزینه سوم، یعنی پول نفت، گزینه «تهاتر نفت» وجود دارد، یعنی پول نفت را به بخش مسکن تزریق کنیم که این هم از دید من فاجعه است. بار ها گفته شده که در بخش مسکن، تزریق منابع، یکی از عوامل تشدید تورم و ورشکستگی اقتصادی می شود.»
فقدان حضور بخش خصوصی در پروژه های مسکن کشور
این کارشناس حوزه مسکن در ادامه گفت: «ما باید مکانیسمی تدارک ببینیم که بتوانیم منابع را از خود مردم جمع کنیم، سرمایه گذار به بخش خصوصی تعلق دارد، تولید کننده نیز جزو بخش خصوصی است و مصرف کننده نیز از بدنه بخش خصوصی است. اگر سرعت چرخش پول و منابع را در این سه ضلع، افزایش دهیم، به راحتی می توانیم تولید مسکن کشور را به حد استاندارد برسانیم و نیازی به حضور چینی ها نیست. ما از چینی ها دقیقا چه انتظاری داریم؟ نهایت کاری که چینی ها می توانند انجام دهند این است که تبدیل به پیمانکار اصلی (Main Contractor) پروژه ها شوند و پروژه ها را جزء به جزء به پیمانکاران داخلی خودمان واگذار می کنند و بعد دوباره نقطه سرخط خواهد بود.