بخش اقتصاد- مالیات یکی از مهم ترین منابع درآمدی دولت ها در سراسر جهان است به طوری که نسبت مالیات بر بودجه عمومی در کشورهای توسعه یافته بین 70 تا 90 درصد است.

اما در ایران، به دلیل وجود درآمدهای نفتی، ساختار نظام اداری و بودجه ریزی کشور به سمتی رفت مالیات سهم کمتری از کل درآمدهای دولت را به خود اختصاص داد. درواقع دولت ها به دلیل برخی تعارض منافع‌ها در‌ اصلاح و ارتقاء نظام مالیاتی، بابت نگرانی از واکنش افکار عمومی به پرداخت مالیات، تلاش جدی‌ برای تقویت سهم مالیات از درآمدهای مالیاتی انجام نمی‌دادند.

سهم بالای درآمد حاصل از منابع طبیعی از کل درآمدهای دولت در بودجه عمومی، آثار منفی زیادی برای نظام اداری و همچنین ساختار اقتصادی کشور داشته است، یکی از این آثار منفی، ماندگاری تورم دورقمی برای اقتصاد ایران در چند دهه اخیر است.

از دیگر آثار منفی سهم اندک مالیات از بودجه جاری، کاهش توان دولت برای سرمایه گذاری در طرح های عمرانی است که نتیجه آن کاهش سرعت اجرای پروژه‌های زیرساختی در کشور و کاهش سرعت پیشرفت و توسعه است.

اما در 15 سال گذشته نگاه به حوزه مالیات دستخوش تغییر‌ و تلاش‌ها برای اصلاح نظام مالیاتی در اواخر دهه 80 آغاز شد؛ این تلاش ها در دو بخش الکترونیکی‌کردن فرایندها و همچنین اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم و ایجاد پایه جدید مالیات بر ارزش افزوده بود.

یکی دیگر از اقدامات انجام شده در حوزه قوانین و مقررات، تدوین و تصویب قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان بود، در صورت اجرای این قانون، امکان اجرای درست قانون مالیات های مستقیم و قانون مالیات بر ارزش افزوده فراهم می شود و همچنین بستری برای پیاده سازی مالیات بر مجموع درآمد و مالیات برعایدی سرمایه خواهد بود.

از اقدامات بسیار مهم و زیرساختی در حوزه مالیات، اتصال کارتخوان‌ها به پرونده مالیاتی، شناسایی حساب‌های تجاری و راه‌اندازی سامانه جامع مودیان مالیاتی بود. از نیمه دوم سال 1402 تاکنون بیش از 23 میلیون دستگاه کارتخوان ساماندهی شد به‌طوری که 9 میلیون و 400 هزار دستگاه کارتخوان به پرونده مودی مالیات متصل و باقی کارتخوان‌ها غیرفعال شد.

همچنین سامانه جامع مودیان که تا پیش از آغاز به کار دولت سیزدهم فقط 10 درصد پیشرفت داشت، آماده و به بهره‌برداری رسید و در یک فرایند تدریجی مودیان مالیاتی حقوقی و حقیقی در حال اتصال به این سامانه هستند. تاکنون برای یک میلیون و 700 هزار شناسه کالا و خدمت نرخ‌گذاری شده و در این سامانه برای 9 میلیون و 200 هزار نفر کارپوشه تعریف شده است. در حال حاضر 57 هزار مودی به سامانه جامع مودیان متصل شده‌اند و روزانه 6 میلیون صورت حساب در این  سامانه بارگذاری می‌شود. مسئولان سازمان امور مالیاتی پیش‌بینی می‌کنند با عضویت سایر مودیان مشمول، تعداد صورت‌ حساب‌های الکترونیکی روزانه به 300 میلیون فقره در روز افزایش یابد.

با وجود اینکه اجرای قانون پایانه های فروشگاهی از آبان ماه سال گذشته آغاز شده، با اقداماتی که در زمینه ساماندهی کاتخوان ها و همچنین تفکیک حساب های تجاری از حساب‌های غیرتجاری درآمدهای مالیاتی، تعداد مودیان مالیاتی رشد قابل توجه و بی‌نظیری در این مدت داشته است. براساس اطلاعات سازمان امور مالیاتی، از سال 1389 تا سال 1400، تعداد مودیان مالیاتی از 2 میلیون و 552 هزار و 750 نفر به 2 میلیون و 915 هزار نفر افزایش یافته است. به‌عبارت دیگر در یک دوره 11 ساله 363 هزار نفر به تعداد مودیان مالیاتی افزوده است.

اما در دو سال اخیر، (تیر 1400 تا تیر 1402) تعداد مودیان مالیاتی با افزایش 83.5 درصدی به رقم 5 میلیون و 350 هزار نفر افزایش یافته است که رکوردی بی‌نظیر در تاریخ سازمان امور مالیاتی کشور محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر تعداد مودیان مالیاتی که در مدت دو سال اخیر به جمع مودیان اضافه شده حدود 7 برابر 11 سال قبل از آن است.

نتایج سیاست‌های دولت در حوزه شناسایی مودیان جدید مالیاتی، افزایش قابل توجه درآمدهای مالیاتی بود. این رشد قابل توجه درآمدی، در شرایطی به دست آمد که دولت با هدف حمایت از تولید، مالیات بر شرکت‌های تولیدی را در بودجه سال 1401 از 25 درصد به 20 درصد و در بودجه سال 1402 از 20 درصد به 18 درصد کاهش داد.

همچنین با هدف کمک به مودیان مالیاتی خود، در سال 1401 و 1402 مالیات بیش از نیمی از اصناف صفر تعیین شد و مالیات 40 درصد دیگر در حوزه اصناف کمتر از 100 میلیون تومان در نظر گرفته شد.

درآمدهای مالیاتی کشور از 206 هزار و 780 میلیارد تومان در پایان سال 1399 به 472 هزار و 310 میلیارد تومان در سال 1401 افزایش یافته که نشان‌دهنده رشد 128.4 درصدی درآمدهای مالیاتی از در دو سال منتهی به سال 1401 است. همچنین در 7 ماهه سال 1402 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، میزان درآمدهای مالیاتی رشد 50.9 درصدی داشته است.

یکی از مولفه‌های ارزیابی رشد درآمدهای مالیاتی، مقایسه این درآمد با هزینه‌های جاری بودجه است. نسبت درآمدهای مالیاتی به هزینه‌های جاری باوجود رشد شدید هزینه‌های جاری در 4 سال اخیر، افزایش قابل توجهی داشته است. براساس گزارش آمار خزانه‌داری، نسبت درآمدهای مالیاتی به کل هزینه‌های جاری در سال 1400 معادل 33.2 درصد بوده زیرا در این سال به‌دلیل شفاف شدن هزینه‌های بودجه و رشد آن، رکورد 102 درصدی در رشد هزینه‌های جاری به ثبت رسید. اما در سال 1401 باوجود رشد 21.9 درصدی هزینه‌های جاری، به‌دلیل جهش 54.3 درصدی درآمدهای مالیاتی، نسبت درآمد مالیاتی به هزینه جاری به 42.1 درصد افزایش می‌یابد و در 7 ماهه سال 1402 میزان وصولی درآمدهای مالیاتی در مقابل میزان پرداختی هزینه‌های جاری، به عدد 56.8 درصد افزایش یافته است.