افشین جعفری خواه

هنگامی که در قرن چهارده میلادی رنسانس درایتالیا آغاز شد هرگز تصور نمی شد که این دوره بسیار مهم مبنای نگرش و اندیشه آیندگان قرار بگیرد. رنسانس را امروز که یک واژه فرانسوی است نوزایی, زایش جدید, خردگرایی,علم محوری وهویت و استقلال انسان تعریف کرده اند, از آنجایی که رنسانس یک جریان عمیق فرهنگی است و به صورت کاملا نامحسوس در زیر پوست جامعه رشد می کند و آنقدر ریشه می دواند تا بی آنکه بخواهد از پوست می زند بیرون و هرچقدر هم هرس شود از جای دیگری سر بر می آورد . اروپایی که در قرون وسطی و عصر تاریکی بود , بعد از رنسانس دیگر به حالت گذشته بازنگشت اگرچه بعد از قرن شانزدهم سرعت فراگیری رنسانس کاهش یافت , اما توانست در میانه قرن هیجدهم انقلاب صنعتی را در محافظه کارترین کشور جهان یعنی انگلستان رقم بزند.ایتالیا به رنسانسش ادامه داد و واتیکان را در درون خویش جای داد, چون واتیکان یک حقیقت انکار ناپذیر بوده است . مسیحیت در بین بسیاری از اروپاییان جایگاه داشته و دارد و ایتالیا با هوشمندی این جایگاه را همواره حفاظت کرده و با ایجاد یک کشور در درون یک کشور نوع خاصی از حکمرانی را رقم زده که تا قبل از آن بی سابقه بود. انقلاب صنعتی محصول رنسانسی بود که عصر خردگرایی و علم محوری را آغاز کرد و بعد از انقلاب صنعتی جهان شکل و شمایل دیگری به خود گرفت.

علوم انسانی و هنر مدرن از درون رنسانس بیرون آمد , انسان خردگرا سعی کرد تا مسایل و مشکلاتش را در روی زمین و با آزمون خطا حل کند, البته بی راهه زیاد رفتند و یا اشتباه زیاد کردند اما یاد گرفتند که چگونه می شود با واقعیت زندگی کرد .اگر امروز فناوری های فوق پیشرفته ,کشف جهان هستی و مبدا پیدایش کائنات را با تصویر های عجیب و غریب می توانیم ببینیم حاصل همین رنسانس است که انسان توانست به توانایی های نهفته در خویش دست یابد تا خود و جهان هستی و در کلیت, کائنات را باز تعریف کند تا حدی که دیگر نمی توان با کهنه گویی و خرافه این شواهد علمی را نفی کرد.

اگرچه عده ای بر این باورند که انقلاب صنعتی باعث زیاده خواهی انسان عصر مدرن شد و جنگ های جهانی را با فناوری های حاصل از همان انقلاب صنعتی  راه انداخت و فجایع بشری را رقم زد, اما این نیز از همان بی خردی و جاه طلبی نشات می گرفت که  رشد ماده گرایی یا ماتریالیسم را در حکمرانی بدون توجه به انسان و اصالت انسان مجاز می دانست که پس از این مرحله نیز جهان دریافت که رنسانس تک بعدی نیست, صرفا فاصله گرفتن از نهاد کلیسا و منزوی کردن واتیکان نیست , بلکه رنسانس توجه به همه ابعاد و خواستهای بشری است , رنسانس سبک زندگی و نگرشی است که در ماهیت فرهنگ است. حالا می شود درک کرد که چرا رنسانس در ایتالیا آغاز شد چراکه در اروپا همواره ایتالیا پرچم دار فرهنگ و هنر بوده و میراث دار روم باستان است تمدنی که همچنان غرب دارد از آن دارد ارتزاق می کند.ایتالیا به درستی رنسانس را فرهنگ می دانست اگرچه در بعضی از کشورها تنها علم محوری و یا خردگرایی را مد نظر قرار دادند اما در اصل رنسانس یک نوع نگرش فرهنگی ریشه دار است که هرچقدر هم بخواهند که رشد نکند و یا از زیر خاک بیرون نزند به مسیر خود ادامه می دهد و در زمان خودش نمایان می شود.

فاشیسم , نازیسم, کمونیسم, سوسیالیسم و حتی مارکسیسم مدعی بودند که خردگرا هستند و علم محور اما اینها نتوانسته بودند تمام ابعاد زندگی انسان را تجلی ببخشند برای همین با تمام قدرت و خشونت و حتی به راه انداختن دو جنگ جهانی محکوم به فنا شدند چراکه رنسانس از جنس فرهنگ است , زایش است , نوزایی می کند و می توان گفت که تغییرات ژنتیکی در جامعه انسانی رقم می زند , نوعی تحول عمیق و ریشه ای از درون است و کمتر به بیرون و انواع و اقسام ایسم ها توجه می کند.رنسانس نه با جنگ به وجود می آید و نه به پایان می رسد, رنسانس را نمی شود دزدید و نامی دیگر بر آن نهاد.انقلاب فرانسه قصد داشت که رنسانس سیاسی را رقم بزند اما بعدها معلوم شد که انقلاب ها با رنسانس خیلی فرق می کنند.در انقلاب ها نوعی مهندسی برای واژگونی نظام های حکمرانی و جایگزینی چیز دیگری به جای آن هدف است , اما رنسانس آنقدر بزرگ و ریشه دار است که برای تغییر و تحول در گرداب تئوری پردازی نمی افتد بلکه از جهل و خرافه و زشتی ها عبور می کند و به پیش می رود . کسانی که با رنسانس همراه می شوند رشد می کنند و به بالندگی می رسند. رنسانس همانند یک رود عظیم است که جریان دارد و قدرتش به حدی است که نمی توان مانعش شد شاید بشود نهری ایجاد کرد تا از آب این رودخانه در جای دیگری بهره برد اما آن آب دیگر رنسانس نیست. رنسانس جامعه انسانی را ترکیب می کند و حتی در پاره ای موارد تجزیه را از بین می برد.