گیلان امروز- ماسوله(موسله) زیباترین شهر کوهستانی وپلکانی ایران ،در دامنه های شرقی کوههای تالش قرار گرفته و همچون نگین انگشتری بی نظیر در شمال ایران خود نمایی میکند.

این میراث جهانی که به سبب نوع معماری خانه هایش شهرتی جهانی یافته،در جنوب غربی شهر فومن واقع شده ودر شیب کوه در جوار ماسوله رودخان قرار گرفته است.
گفتنی است که ؛ بافت تاریخی ماسوله فعلی یا همان تازه ماسوله دارای چهار محله اصلی( خانه بر، مسجد بر، اسد محله و کشه سر)به همراه چند صد باب خانه و مغازه مستحکم، بازار و کاروانسرا ، حمام ، مسجد ،امامزاده ،چشمه واگو بوده ونشان از رونق وشکوفایی این شهرک در گذشته دارد. ماسوله با اهالی تالش نشین و همچنین شماری ازمهاجرین،از قدیم دارای شهرداری، مدرسه و تعدادی ادارات دولتی بوده و درگذشته به دلیل رونق تجارت خود و همچنین به دلیل قرار گرفتن در موقعیت تلاقی معابر کوهستانی میان تبریز، خلخال ،طارم و گیلان اهمیت فوق العاده ای داشته است.این شهر در سال ۱۳۵۴ طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسیده‌است.

کهنه ماسوله یا ماسوله قدیم هم در حدود شش کیلومتری شمال غربی تازه ماسوله ، در مسیر ماجلان_ خلخال اردبیل در حونه ییلاق خلیل دشت قرار دارد, از قرون گذشته تا اواخر دوره ناصرالدین شاه قاجار،یعنی سالهای دهه ۱۲۷۰ خورشیدی به خاطر وجود معادن سنگ آهن فعال بود و مرکزساخت وساز صنایع آهنی چون: داس وچاقو به شمار می آمد که بدست استاد کاران ماسوله ساخته می شد و به دیگر نقاط ایران ،به ویژه اردبیل ، زنجان وتبریز ارسال می شد. علاوه بر این در دوره اول جنگ بین ایران وروسیه در زمان فتحعلیشاه قاجار، در این محل گلوله های توپ جنگی نیز ساخته می گردید وبه آن سوی رود ارس برای قوای عباس میرزا نایب السلطنه روانه می شد. کهنه ماسوله به قولی محل سکونت استاد کاران اولیه ماسوله بود و به روایتی دیگر محل سکونت اولیه ماسوله ای هایی بود که بعدها به خاطر عواملی چون: زلزله یا به روایتی طاعون سال ۹۴۳ قمری و متروک شدن به تازه ماسوله یا همان ماسوله فعلی کوچیدند. گفته می شود؛ ماسوله ای ها به غیر از مهاجرین آن ، از بومیان تالش منطقه بودند که به تدریج بر اطراف بقعه عون بن علی علیه سلام گرد آمدند و ماسوله فعلی را با آن معماری بی نظیرش که مشابه آن در اورامان تخت کردستان وچند نقطه دیگر هم دیده می شود، در جوار ماسوله رودخان شکل دادند. نظریه ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته اینکه ؛ مردمان اولیه ماسوله از منطقه ماسال به این محل آمده ودر آن سکنی گزیده اند. امروزه خرابه های شهر گاه ماسوله خونی در ماسال به چشم می خورد.