بخش اجتماعی- «عامل اصلی درباره اینکه خانواده‌ها رضایت به اهدای عضو نمی‌دهند این است که آنها نمی‌دانند مرگ مغزی غیر قابل برگشت است و در هر حالتی انتظار معجزه دارند. آنها معتقدند که فرد مرگ مغزی شده به زندگی برمی‌گردد؛ چرا که اطلاعاتی از مرگ مغزی ندارند و تنها چیزی که می‌بینند، قلبی است که در فرد مرگ مغزی شده هنوز می‌تپد. آنها نمی‌دانند که عزیزشان به‌ دلیل مرگ مغزی، فوت شده و دیگر بازگشتی ندارد. به همین دلیل نمی‌توانند در لحظه برای اهدای دیگر اعضای زنده او تصمیم‌گیری کنند.»

به گزارش ایسنا، «اهدای عضو ایران در مقایسه با کشورهای آسیایی مقام نخست را به‌ خود اختصاص داده اما در دنیا این عدد ۳۱ است و فعالان این حوزه آن را برای کشوری با بیش از سه هزار مرگ مغزی سالانه مناسب برای اهدای عضو، عدد قابل‌ قبولی نمی‌دانند. سالانه هزار اهدای عضو انجام می‌شود و روزانه هفت تا ۱۰ نفر در لیست پیوند اعضا جان خودشان را از دست می‌دهند. این در حالی است که اگر از سه هزار مرگ مغزی سالانه، دو هزار اهدای عضو انجام شود، دیگر کسی در لیست انتظار نمی‌ماند و جان خودش را به‌ دلیل دسترسی‌نداشتن به عضو پیوندی از دست نخواهد داد. وضعیتی که به‌ گفته کتایون نجفی‌زاده، رئیس انجمن پیوند ایران، یکی از دلایل مهم آن کافی‌نبودن فرهنگسازی در جامعه و ناآگاهی خانواده‌ها از برنگشتن بیماران مرگ مغزی به زندگی دوباره ایجاد شده است. بر این اساس شورا و شهرداری تهران به‌ عنوان نخستین پارلمان شهری دنیا به این حوزه ورود کرده‌اند و اعضای شورای شهر تهران روز گذشته با تصویب طرح «تکریم و نکوداشت از خانواده‌های اهداکننده اعضای پیوندی» یک مسئولیت اجتماعی مهم را بر عهده گرفتند. در این‌ باره البته وزارت بهداشت هم طی روزهای آینده طرح‌های ویژه خود را رونمایی خواهد کرد اما به‌ گفته ساناز دهقانی، رئیس مسئول گروه پیوند و فراهم‌آوری اعضای وزارت بهداشت، این اقدامات از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف ارزشمند است. او به همشهری می‌گوید: «اطلاع‌رسانی درست می‌تواند کمک بزرگی به افزایش اهدای عضو داشته باشد و علاوه بر این تکریم خانواده‌ها هم منجر به احساس ارزشمندی در آنها می‌شود.»

سالانه ۲۵۰۰ تا ۳۶۰۰ نفر از هموطنان‌مان به‌ دلیل پیدانشدن عضو مورد نیاز جان می‌دهند و این در حالی است که مطابق با آمار رسمی سالانه پنج تا هشت هزار مرگ مغزی در کشور داریم.» سوده نجفی، عضو هیأت‌رئیسه شورای شهر تهران، با بیان این مطلب، تصویب طرح تکریم و نکوداشت از خانواده‌های اهداکننده اعضای پیوندی را اقدام مؤثری از سوی شهرداری تهران در زمینه فرهنگسازی اهدای عضو عنوان می‌کند و می‌گوید: «بر همین اساس پیشنهاد کردیم که بر اساس قانون پیوند اعضا در شهرداری، کمیته‌ای با حضور مسئولان مختلف دخیل در این امر تشکیل شود تا زمینه را برای ارتقای فرهنگ اهدای عضو ایجاد کند. بر این اساس حمایت از پویش‌ها، ساخت فیلم و سریال، تولید محتوای آموزشی و آموزش در مدارس، کاشت درخت به نام اهداکننده در نزدیک‌ترین بوستان به خانه‌اش، بهره‌گیری رایگان از قطعه نام‌آوران دو یا ایجاد قطعه خاص اهداکنندگان عضو، ارائه تسهیلات خدماتی، رفاهی و تفریحی برای خانواده متوفی، ارائه خدمات مشاوره و ... مورد تأکید قرار گرفته است.

روزانه هفت تا ۱۰ بیمار نیازمند پیوند می‌میرند

کتایون نجفی‌زاده، مدیرعامل انجمن پیوند ایرانیان، هم با بیان این مطلب، درباره آمار اهدای عضو در ایران در مقایسه با سایر کشورها به همشهری می‌گوید: «این آمار در کشور ما مناسب نیست، از هر سه مرگ مغزی مناسب تنها یک اهدای عضو صورت می‌گیرد. این در حالی است که استاندارد جهانی بر اساس معیاری که PMP نامیده می‌شود ۲۵ در هر یک میلیون نفر جمعیت است.  با این معیار اگر جمعیت ایران را ۸۰ میلیون نفر در نظر بگیریم باید حداقل دو هزار اهدای عضو در سال داشته باشیم که به میزان قابل‌ قبول برسد؛ در حالی‌ که این عدد در کشور ما در سال ۹۸ (قبل از کرونا) حدود هزار عدد بوده است. در کشوری مثل اسپانیا این عدد در همان سال بالاتر از استانداردهای جهانی و ۴۶ ثبت شده است.

البته به‌ گفته نجفی‌زاده، ایران در آسیا رتبه اول اهدای عضو را دارد؛ چرا که در کشورهای دیگر هنوز مردم با این مسئله کنار نیامده‌ و فعالیت کافی ندارند اما در دنیا رتبه ایران ۳۱ است که عدد مناسبی نیست: «در کشور ما روزانه هفت تا ۱۰ نفر در لیست پیوند اعضا جانشان را از دست می‌دهند و اگر از سه هزار مرگ مغزی سالانه در کشور، دو هزار اهدای عضو انجام شود، دیگر کسی در لیست انتظار نمی‌ماند و جان خودش را به‌ دلیل دسترسی‌نداشتن به عضو پیوندی از دست نمی‌دهد  و بسیاری از بیماران نیازمند پیوند کلیه پیوند خواهند شد.

او تأکید می‌کند: «این آمار برای ایران خوب نیست و باید هر طور شده اهدای عضو در کشور افزایش پیدا کند. هر مرگ مغزی، هشت عضو قابل اهدا دارد و باید این اطلاع‌رسانی در خانواده‌ها به‌ گونه‌ای باشد که بدانند جان چند نفر را می‌توانند به‌ صورت همزمان نجات دهند. عضوهای سالم یک فرد مرگ مغزی شده آنقدر ارزش دارد که در این‌ باره باید اقدامات مهم در حوزه فرهنگسازی برای افزایش اهدای عضو صورت بگیرد تا چنین اعضای ارزشمندی در خاک مدفون نشوند.

نجفی‌زاده در پاسخ به این سؤال که آیا افزایش اهدای عضو می‌تواند منجر به کاهش قیمت فروش عضوی همچون کلیه شود که گفته می‌شود این روزها قیمت آن به ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون رسیده و بیماران دیابتی را با مشکلاتی مواجه کرده، بیان می‌کند: «اهدای عضو افراد مرگ مغزی به‌ صورت کاملا رایگان و انسان‌دوستانه انجام می‌شود. اما درباره اهدای عضو فرد زنده، شخص می‌تواند در ازای دریافت مبلغی، اقدام به فروش کلیه خودش کند و مسئله کاملا متفاوتی است. البته اگر با فرهنگسازی، اهدای عضو افراد مرگ مغزی افزایش پیدا کند، نیاز به پیوند از فرد زنده هم کاهش پیدا خواهد کرد.»

باوری که باید اصلاح شود

رئیس انجمن پیوند ایرانیان درباره دلایل بی‌رغبتی خانواده‌ها به اهدای عضو بیان می‌کند: «عامل اصلی درباره اینکه خانواده‌ها رضایت به اهدای عضو نمی‌دهند این است که آنها نمی‌دانند مرگ مغزی غیر قابل برگشت است و در هر حالتی انتظار معجزه دارند. آنها معتقدند که فرد مرگ مغزی شده به زندگی برمی‌گردد؛ چرا که اطلاعاتی از مرگ مغزی ندارند و تنها چیزی که می‌بینند، قلبی است که در فرد مرگ مغزی شده هنوز می‌تپد. آنها نمی‌دانند که عزیزشان به‌ دلیل مرگ مغزی، فوت شده و دیگر بازگشتی ندارد. به همین دلیل نمی‌توانند در لحظه برای اهدای دیگر اعضای زنده او تصمیم‌گیری کنند.

به‌ گفته نجفی‌زاده در این‌ باره ضرورت دارد مفهوم غیر قابل برگشت بودن مرگ‌ مغزی به خانواده‌ها منتقل شود تا در چنین شرایطی تصمیم‌گیری درستی داشته باشند: «در این‌باره باید فرهنگسازی به‌ گونه‌ای افزایش پیدا کند که تمام خانواده‌ها در هنگام درخواست برای اهدای عضو، بتوانند به‌راحتی تصمیم بگیرند. در آن لحظه اگر از خانواده‌ای سؤال شود که با وجود فوت عزیزشان آیا تمایل دارند که همه اعضای او را به خاک بسپارند یا با بخشی از آن جان چند نفر را نجات دهند، بدیهی است که با اطلاع از مفهوم مرگ مغزی تصمیم درستی در این‌ باره می‌گیرند.

یکی از شایع‌ترین علل مرگ مغزی در کشور، تصادفات جاده‌ای و ضربه به سر است. نجفی‌زاده در این‌ باره بیان می‌کند: «این حوادث بیشتر درباره عابران پیاده، موتورسواران، رانندگان خودروهای ناایمن و حتی کارگرانی که هنگام کار اصول ایمنی درباره آنها رعایت نمی‌شود، اتفاق می‌افتد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۶۴درصد از کسانی که دچار مرگ مغزی می‌شوند، سرپرست خانوار و زیر خط فقر هستند. با مرگ این افراد، خانواده بی‌سرپرست می‌شود و در شرایط بدتری به لحاظ اقتصادی قرار می‌گیرد. باید وضعیت این خانواده پیگیری و رسیدگی شود.»

او با بیان اینکه در کشورهای مختلف در این‌ باره اقدامات گوناگونی انجام می‌شود اما طرح جامعی در این‌ باره وجود نداشته است، تأکید می‌کند: «یکی از اقدامات شاخص در کشور ما تاسیس انجمن اهدای عضو ایرانیان بود که به همت افراد بزرگی انجام شد. از دکتر فاضل به‌ عنوان پدر اهدای عضو ایران تا دکتر ملک‌حسینی، پدر پیوند کبد، دکتر ماندگار، بنیانگذار پیوند قلب در ایران و دیگر افرادی که این انجمن را تشکیل دادند همه به‌ دنبال یک هدف بودند؛ فرهنگسازی در زمینه اهدای عضو و حمایت از خانواده‌هایی که اعضای بدن عزیزانشان را اهدا می‌کنند.»‌

به‌ گفته مدیرعامل انجمن پیوند ایران یکی از اقدامات شاخص در این انجمن تشکیل پرونده الکترونیک خانواده‌های اهداکننده بود و تاکنون بیش از ۹ هزار خانواده اهدای عضو شناسایی و اطلاعات آنها در سامانه ثبت شده است: این خانواده‌ها اقدام به واردکردن اطلاعات خود در سامانه می‌کنند و پس از آن واحد مددکاری ما در اقصی‌نقاط کشور آنها را ارزیابی و نیازهایشان را بررسی می‌کنند. مشکلات اقتصادی، شغلی، پزشکی و ... آنها مورد توجه مددکاران انجمن است و در این‌ باره در حد توان  به آنها خدمات‌رسانی می‌شود.

او همچنین درباره دیگر وظیفه انجمن اهدای عضو ایرانیان بیان می‌کند: آموزش تیم‌های اهدای عضو هم یکی دیگر از وظایف این انجمن است که با نیروهای تخصصی، هم در داخل کشور و هم در خارج کشور، مباحث مختلف اهدای عضو را تدریس می‌کنند. اهدای عضو یک مسئله کاملا تخصصی است و پزشکی که بالای سر بیمار مرگ مغزی حضور دارد باید درباره نگهداری بدن پس از تخریب مغز آموزش‌ دیده یا مطالعات کافی داشته باشد. نگهداری از مرگ مغزی تا زمان اهدای عضو بسیار کار سختی است تا کیفیت اعضای مختلف تا زمان اهدا حفظ شود.

به گفته این مسئول، انجمن به عنوان بازوی وزارت بهداشت کمک می‌کند که اقدامات زیرساختی در زمینه اهدای عضو هم انجام شود: «در این باره برنامه سامانه ملی ثبت اطلاعات فراهم‌آوری و پیوند اعضا از سوی انجمن برای وزارت بهداشت نوشته شده و اطلاعات اهداکنندگان و بیماران نیازمند پیوند و پیوند شده در این بانک جمع‌آوری شده و وارد سامانه وزارت بهداشت می‌شود تا به‌راحتی لیست بیماران در انتظار پیوند و افراد مرگ مغزی شده که می‌توانند اهدای عضو داشته باشند، در اختیار مسئولین مربوطه قرار بگیرد.»