مهدی زایری*

منطقه روستایی ، جنگلی ، مرتعی و کوهستانی حیران با ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار مساحت در ۳۰ کیلومتری شهرستان مرزی بندر آستارا در شمال غربی استان گیلان واقع شده و از اماکن گردشگر پذیر کشور محسوب می‌شود.

 طبق قانون ، هرگونه ساخت و ساز و تغییر کاربری در اراضی زراعی ، باغی و منابع طبیعی ممنوع است اما متأسفانه در طول سال‌های اخیر به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها در دستگاه‌های اجرایی عده‌ای از فرصت استفاده کرده و در جنگل‌ها و مراتع منطقه کوهستانی و گردشگر پذیر حیران ساخت و ساز کردند و همین موضوع طبیعت بکر این منطقه را در خطر نابودی قرار داده است.

 در برخی موارد شاهد تخریب ویلاهای ساخته شده و غیر مجاز در گردنه حیران بودیم اما همچنان این منطقه با چالش‌هایی مانند قاچاق چوب و ساخت و ساز غیر مجاز روبرو است، هرچند که روند تخریب جنگل‌های این منطقه نسبت به گذشته سیر نزولی دارد.

 در سال ۱۳۹۴ بود که گردنه کوهستانی حیران و بحث زمین خواری و تخریب طبیعت آن سوژه اول رسانه‌ها شد و مسئولان به ساخت و ساز در این منطقه جنگلی حساس شده و خواستار مشخص شدن عاملان این تخریب و سوءاستفاده‌ها شدند ، کشیدن بحث ساخت و سازهای بی رویه به صحن علنی مجلس شورای اسلامی و ورود قاطع قوه قضائیه برای مبارزه با زمین خواری و در راستای حفظ طبیعت و محیط زیست در یکی از زیباترین مناطق طبیعی کشور، اقدام بسیار خوبی بود که دست دلالان و چپاولگران منابع طبیعی را در این منطقه قطع کرد اما دیگر بسیار دیر شده بود، چرا که روستا و گردنه حیران دیگر تبدیل به تفریح شخصی و خانوادگی افرادی شده بود که به معنای واقعی به تخریب طبیعتی روی آورده بودند که نسل‌ها در آن سهیم هستند.

فرایندهای فیزیکی فرسایش خاک در منطقه حیران

به جابه جایی لایه بالایی خاک فرسایش خاک می‌گویند که یک نوع از تخریب خاک محسوب می‌شود و این روند به دلیل فعالیت عواملی مانند انسان، آب، برف و کوهستان رخ می‌دهد. متأسفانه فعالیت‌های انسانی شامل قطع درختان، ساخت و ساز غیر مجاز، جاده سازی و شهرک نشینی که از عوامل انسانی تأثیر گذار بر فرسایش خاک هستند، بر منطقه کوهستانی حیران اثر منفی گذاشته و نرخ فرسایش خاک در این منطقه را افزایش داده است.

بر اساس تحقیقات محلی و میدانی بارش باران، روان آب‌ها و کاهش پوشش‌های گیاهی در کنار ساخت و سازهای غیر مجاز از جمله عوامل منفی این رانش‌ها است که به مرز خطر رسیده و موجبات فرسایش خاک این منطقه را سبب شده است.

دغدغه‌ای که دوستداران طبیعت را در حوزه صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست رنج می‌دهد، تغییر کاربری اراضی منطقه حیران است که به وضوح شاهد تخریب  مراتع آن هستیم. بالا بودن تخریب طبیعت و فرسایش خاک در این منطقه خطر رانش را در مواقع بارانی افزایش داده و زمینه‌ای فراهم کرده تا همواره این منطقه در معرض یک تهدید جدی در مقابل برخی حوادث باشد.

با نگاهی به کشور مقابل گردنه حیران یعنی جمهوری آذربایجان می‌توان به راحتی مشاهده کرد که این کشور همسایه سعی کرده تا طبیعت را بکر و زیبا نگه دارد اما در این سوی مرز یعنی در ایران دست به تخریبی نگران کننده زده شده که قطعاً عواقب خاص خود را دارد.

ضرورت برخورد جدی با تغییر کاربری غیر مجاز

هر چند هم اکنون نظارت محکمی در مقابله با تغییر کاربری و تصرف در گردنه کوهستانی حیران از جانب مسئولان دستگاه های اجرایی مرتبط وجود دارد اما مقابله با هر گونه تغییر کاربری نیاز به هماهنگی همه دستگاه‌های اجرایی، نظارتی و حتی امنیتی دارد و باید با کسانی که تغییر کاربری غیرمجاز دارند برخورد جدی شود. متاسفانه بسیاری از متخلفان با دور زدن راه‌های قانونی تخلف می‌کنند و این برای دوستداران طبیعت اذیت کننده است و امیدواریم که در موضوع مهم جلوگیری از ساخت‌ و سازهای غیرمجاز و تغییر کاربری به محیط زیست، منابع طبیعی و طبیعت منطقه گردشگر پذیر حیران اهمیت ویژه ای داده شود. و از راهکار های پیشگیری از تخریب منابع طبیعی و تغییر کاربری اراضی در منطقه حیران این است که اولا باید از  ساخت و ساز ویلا ها و به تبع آن قطع گونه های گیاهی جلوگیری شود.

دوما باید همت شود در مناطقی از این جنگل ها  بنا بر هر تعریفی به جای درختان قطع شده دوباره درخت کاری صورت گیرد تا ضمن رشد مجدد، جنگل را به جایگاه قبلی اش سوق دهد و از فرسایش لایه های خاک جلوگیری به عمل آورد.

حفظ  منابع طبیعی و تحویل به نسل‌های آینده کشور

امیدواریم که در بحث مقابله با ساخت و سازهای غیر مجاز و حفظ طبیعت، محیط زیست و منابع طبیعی با جدیت و هوشیاری اقدام شود و اگر جامعه به تخریب جنگل‌ها حساسیت بیشتری نشان دهد، یقیناً کسی جرأت تخریب منابع طبیعی را به خود نخواهد داد. منابع طبیعی تجدید شونده مانند جنگل و مرتع که امروزه در محافل علمی از آن به عنوان بستر حیات انسان‌ها و زیر بنای توسعه پایدار جوامع نام برده می‌شود، نگین سرسبزی است که نه فقط به نسل حاضر، بلکه به تمامی نسل‌های آینده کشور تعلق دارد و باید به خوبی حفظ و به آیندگان سپرده شود.

* دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی