خطر تغییر اقلیم در کمین استان های پربارش

گیلان امروز- وقوع سیلاب‌های وقت و بی وقت همواره در کنار زلزله به گفته کارشناسان از بی سروصدا ترین بلایای طبیعی بوده که با خود خسارت‌های فراوانی در بخش‌های مختلف به دنبال داشته است اما شاید در سال‌های اخیر خشکسالی را بتوان جایگزین سیلاب‌ها کرد. با توجه به اینکه آثار تخریبی خشکسالی نسبت به زلزله و سیل دیرتر نمایان می‌شود در حوزه تحقیقات و پژوهش و ارائه راهکار کمتر به آن توجه شده است.

آب یکی از ارکان اصلی حیات بشری است به طوری که حیات بدون آن برای موجودات زنده به هیچ وجه قابل تصور نیست. البته باید به این موضوع نیز اشاره شود که تنها ایران نیست که با چالش و بحران کم آبی مواجه است امروزه اکثر کشورها با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند و مهم‌ترین اصل در این میان داشتن برنامه و مدیریت درست برای گذر از این بحران است.

در حال حاضر بیش از ۵۰۰ شهر در ایران با چالش و بحران کم آبی مواجه هستند به گفته کارشناسان طی سال‌های اخیر با کاهش نزولات آسمانی شاهد کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، چاه‌ها، ذخیره پشت سدها رو به رو هستیم اما نکته قابل تأمل این است که اگر همین امروز به فکر راهکار و مدیریت درست موضوع نباشیم قطعاً در سال‌های آینده شرایط سخت می‌شود.

در این گزارش تلاش شده به چالش و بحران در کم آبی در استان‌های شمالی کشور پرداخته و راهکارهای مناسبت با اقلیم، جغرافیای این منطقه ارائه دهیم. با توجه به اینکه بخش عمده مصرف آب در این استان در بخش کشاورزی بوده و معیشت جمعیت زیادی به کشاورزی گره خورده توجه به موضوع خشکسالی و چالش آب در این استان‌ها بسیار مهم و حائز اهمیت است.

بی‌آبی دامن آبخوان‌های البرز را گرفت

اگرچه البرز را با منابع آبی فراوان از جمله رودخانه کرج می‌شناسند اما کم شدن بارش‌ها طی سال‌های اخیر و برداشت بی‌رویه آب از منابع سطحی و زیرزمینی زنگ خشکسالی را در این استان به صدا درآورده و هر روز بر وسعت مناطق بیابانی کوچک‌ترین استان کشور می‌افزاید. خشکسالی در واقع بخشی لاینفک از تغییرات اقلیمی است که بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا از جمله ایران را چند سال یک بار درگیر می‌کند و البرز نیز این قاعده مستثنی نیست.

حامد فرضی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: خشکسالی یکی از پدیده‌های اقلیمی به شمار می‌رود که ضربه زیادی به زیست بوم منطقه درگیر وارد می‌کند، در این زمینه علاوه بر کاهش کمی منابع آب شاهد کاهش کیفی منابع آب نیز خواهیم بود.

یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری از خسارات ناشی از خشکسالی اجرای طرح‌های آبخیزداری به شمار می‌رودکه این امر در کاهش بلایای طبیعی همچون سیل و امنیت جوامع محلی محدوده حوضه‌های آبریز نیز بسیار تأثیرگذار است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز با بیان اینکه با استفاده از ذخایر آبی سازه‌های آبخیزداری می‌توان به مقابله خشکسالی رفت، تصریح کرد: طرح‌های آبخیزداری در این استان نیز عاملی برای تزریق ۷۲ میلیون مترمکعب آب سطحی و سیلاب‌ها به سفره‌های زیرزمینی شده است.

فرضی با بیان اینکه باید اجرای طرح‌های آبخیزداری را به صورت ویژه در دستور کار قرار دهیم، گفت: همچنین با اجرای این طرح‌ها توانسته‌ایم به صورت سالانه ۳۸ میلیون مترمکعب آب در سطح حوضه‌های آبخیز جمع آوری و از هدر رفت و فرسایش ۶۵۲ هزار تن خاک جلوگیری کنیم.

وی اظهار کرد: منابع آبی در سازه‌های حوضه‌های آبخیز شهرستان طالقان، کرج و ساوجبلاغ وجود دارد اما اشتهارد در این زمینه وضعیت مطلوب نداشته و سازه‌ها تقریباً خالی هستند

الگوی کشاورزی تغییر کند

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز بیان کرد: در زمان خشکسالی باید الگوی کشاورزی را تغییر دهیم و این الگو باید متناسب با کم‌آبی باشد به طور مثال اگر با با ۲۰ درصد کاهش بارندگی مواجه شویم باید الگوی کشت به جو تغییر یابد.

وی تصریح کرد: در زمینه توسعه فضای سبز نیز باید از گیاهان کم‌آب‌بر بهره گرفت، چراکه چمن به عنوان گیاهی پرآب‌بر مناسب برای این دوره نیست.

فرضی با اشاره به لزوم آموزش برای کاهش مصرف آب خاطرنشان کرد: در کشاورزی اگر بهره‌وری آب داشتیم با ۵۰ درصد از منابع آبی موجود می‌توانیم تا تولید محصول را تا دو برابر کنیم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز با بیان اینکه نباید خشکسالی را یک موضوع تک بعدی در نظر بگیریم، متذکر شد: برای مدیریت خشکسالی داشتن یک دید کامل و جامعی در تمامی ابعاد به امری لازم و ضروری است، چراکه خشکسالی پدیده‌ای استانی به شمار نمی‌رود بلکه باید به عنوان یک پدیده آبخیز محور به آن توجه کرد.

در حال حاضر پنج سد کرج، لار، لتیان، ماملو و طالقان و نیز منابع آب زیرزمینی تأمین آب استان تهران را بر عهده دارند و برخلاف دیگر مناطق کشور که بخش عمده آب مصرفی آن‌ها در حوزه کشاورزی است، در تهران کمتر از ۴۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی استفاده می‌شود و مابقی برای مصارف خانوار مستقر در این استان است.

کم آبی در استان تهران از مرز هشدار گذشته است، تا جایی که طبق اعلام شرکت آب و فاضلاب استان تهران میزان مصرف آب در این استان ۷۶ درصد بیشتر از منابع آب تجدیدپذیر استان است و این یعنی منابع آبی استان تهران هر روز کمتر و کمتر می‌شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن جدی خواندن مشکل آب در تهران افزود: ورودی سدهای پنجگانه تهران نسبت به سال گذشته بیش از ۳۰ درصد کاهش داشته است، که نشان می‌دهد، برای ورود به فصل گرم و کم بارش سال می‌بایست، آماده، هوشیار و با برنامه باشیم.

بهزاد پارسا بارش‌ها در بسیاری از ماه‌های سال آبی جاری را کمتر از نرمال خواند و گفت: در همین حال شاهد افزایش مصرف آب توسط تهرانی‌ها طی ماه‌ها و سال‌های اخیر بودیم، تا جایی که هر تهرانی به طور متوسط ۲۴۰ لیتر آب در شبانه روز

گیلان: ضرورت پیش بینی تمهیدات کاربردی برای حل بحران کم آبی

گذر از بحران کم آبی و کاهش خسارت‌ها مستلزم اندیشیدن تمهیدات ویژه است. «محمود هوشیار فرد» پژوهشگر و محقق حوزه کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه بسیاری از زیرساخت‌های سنتی مانند آب بندان ها از بین رفته‌اند و لایروبی انهار و کانال‌ها خصوصاً کانال‌های درجه ۳ تا نهر مزرعه یا خود زمین بخوبی انجام نشده است، اظهار کرد: لایروبی انهار و کانالهای انتقال و توزیع آب به منظور افزایش سرعت انتقال آب و فراهم کردن امکان مدیریت توزیع آن در زمان کوتاه‌تر و جلوگیری از هدر رفت آب ضروری است.

وی ادامه داد: تسطیح، نوسازی و یکپارچه سازی اراضی شالیزاری و استفاده مطلوب از آب‌های سطحی و زیرزمینی، ساماندهی چاه‌های آب کشاورزی به منظور استفاده حداکثری از ظرفیت چاه‌های آب کشاورزی و کاشت ارقام کیفی کم آب بر با دوره رشد کوتاه‌تر برنج می‌تواند بر مشکلات کم آبی و کاهش میزان تولید این محصول راهبردی تا اندازه‌ای غلبه کرد. به طوری که در صورت تسطیح و یکپارچه سازی شالیزارها میزان مصرف آب در واحد سطح به نصف تقلیل پیدا می‌کند.

این پژوهشگر با تأکید بر اینکه آبیاری در هر زراعت و تولیدی از مهمترین عملیات‌هایی است که باید آن را به ویژه در زراعت برنج مد نظر داد، ادامه داد: مقدار آب مورد نیاز برای برنج بستگی به روش کاشت، تراکم بوته‌ها، مقدار مصرف مواد تقویت کننده، نوع بافت خاک، شرایط اقلیمی و رقم مورد کاشت داشته و به طور کلی در ارقام زودرس نیاز آبی کمتر و در ارقام دیررس نیاز آبی بیشتر است.

وی اضافه کرد: تغییر تاریخ کاشت و استفاده مؤثر از آب باران، استفاده از آبیاری قطره‌ای، آبیاری تناوبی و سامانه تیپ در شالیزارها می‌تواند علاوه بر افزایش میزان جذب عناصر غذایی ماکرو و میکرو باعث کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی مصرف آب برای تولید برنج شود.

اهمیت آگاهی از زمان بندی رهاسازی آب سد سفیدرود

هوشیار فرد با تاکید بر اهمیت آگاهی هر ساله کشاورزان از زمان بندی رها سازی آب سد سفیدرود، گفت: شالیکاران باید از این موضوع مطلع باشند تا برنامه کشت و کار خود از جمله زمان خزانه گیری را بر آن اساس تطبیق دهند و بدین ترتیب از بیشترین آب ممکن استفاده کنند.

وی با بیان اینکه همکاری و هماهنگی کشاورزان موجب افزایش راندمان و کاهش تلفات آب می‌شود، ادامه داد: نشاء ها حدود ۱۵ تا ۲۰ روز بعد از خزانه گرفتن آماده کشت می‌شوند و حدود سه هفته هم شالیزار به منظور جلوگیری از رشد علف‌های هرز و مقابله با تغییرات دما نباید بی آب بماند.

این پژوهشگر حوزه کشاورزی با اشاره به اینکه البته پس از وجین اول و دست وجین که گاز زمین خارج می‌شود، رشد نشاء ها سرعت می‌گیرد، تصریح کرد: بعد از این مرحله زمین هر ۱۵ تا ۲۰ روز نیاز به آب دارد، بنابراین رعایت عمق مناسب غرقابی برای هر دوره رشد (آبیاری تناوبی) منجر به مصرف آب کمتر و نیز عملکرد مطلوب می‌شود.

نقش تشکل‌های صنفی و ضرورت وجود یک نگاه ملی

هوشیارفرد همچنین با بیان اینکه در بسیاری از مناطق کشور مدیریت آب کشاورزی به تشکل‌های صنفی این بخش واگذار شده و توسط دولت فقط نظارت می‌شود، اظهار کرد: اگر این واگذاری در استان هم انجام شود، وضعیت کمبودها و نگرانی‌ها تا حدود زیادی حل می‌شوند.

وی گفت: جنبه استانی دادن به موضوع بحران آبی در حوزه آبی سد سفیدرود و تأمین آب موردنیاز شالیزارهای استان غیرمنطقی است زیرا به نظر می‌رسد حل آن در حد امکانات استانی نیست و باید به این موضوع با نگاه ملی برخورد شود.

‌مازندران: اصلاح شبکه‌های فرسوده برای مهار هدررفت آب

حکایت استان پرآب و تشنه، قصه نیست، روایت آنانی است که روی معدن‌هایی از طلا روزگار می‌گذرانند و دستشان خالی و سفره‌هایشان تهی است. تصور پرآبی مازندران و داشتن سفره‌های زیرزمینی غنی و چشمه سارها و آب بندان رویایی دیگر به سراب مبدل شده است زیرا سایه سنگین خشکسالی را با گذر و سفر به گوشه و کنار استان می‌توان به نظاره نشست.

به تاکید کارشناسان و متولیان امر، پرهیز از کشت محصولات پرآب، جلوگیری از فعالیت چاه‌های غیرمجاز، اصلاح شبکه‌های فرسوده آب، تکمیل پروژه‌های سدسازی، بهسازی و لایروبی آب بندان ها و سردهنه های کشاورزی نسخه‌هایی برای رهایی مازندران از خشکسالی است.

محمد احمدی، استاد دانشگاه کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر فرسودگی شبکه‌های آبرسانی و تأسیسات را از مشکلات بیان کرد و گفت: بخش قابل توجهی از منابع آبی از طریق تأسیسات و شبکه‌های فرسوده آبرسانی هدر می‌رود که نوسازی و اصلاح این شبکه‌ها امری ضروری به نظر می‌رسد.

احمدی مصرف صحیح آب، کاهش کشت محصولات پرآب طلب و ممنوعیت کشت، تکمیل طرح‌های مهار آب، لایروبی و بهسازی آب بندان ها، اصلاح شبکه‌ها و تأسیسات را از جمله راهکارهای مدیریت منابع آبی در استان بیان کرد.

حال روز شهرهای مازندران بدتر از روستاها شده و ناقوس خشکی در اکثر شهرهای استان به صدا درآمده است و این وضعیت یعنی آنکه تشنگی به درون خانه‌ها رسیده است و هشدار کم آبی در ۴۷ شهر مازندران نواخته شد و برخی روزهای سال آبرسانی با تانکر و سیار به مناطق شهری انجام می‌شود.

تزریق منابع برای رفع مشکل تنش آبی شهرها

بهزاد برارزاده مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران در گفتگو با مهر نسبت به افزایش تنش آبی و کم آبی در ۴۷ شهر این استان هشدار داد و گفت: حجم آورده‌های آبی نزولات جوی در سال‌های اخیر کاهش داشته و این وضعیت باعث کاهش منابع سفره‌های زیرزمینی آب در سطح استان شده است.

وی، افزایش ساخت وسازهای مسکونی و تقاضای برای منابع آبی جدید باعث افزایش حجم فشار به منابع موجود مخازن فعلی آب در سطح مازندران شده است، افزود: برای سال ۱۴۰۱ و از محل اعتبارهای ملی و رفع مشکل تنش آبی در شهرهای مازندران حدود ۵۶ میلیارد تومان اعتبار اختصاص یافته است

استفاده از ارقام محلی و کم آب راهکار دیگر مقابله با بحران خشکسالی است

جواد طوسی، مدیر تأسیسات آبی و برقی آب منطقه‌ای مازندران در گفتگو با مهر وضعیت سد بزرگ شهید رجایی را نامناسب ذکر کرد و گفت: فقط ۶۹ درصد از مخزن سد آب ذخیره شده و این به آن معنا است که برای تأمین آب کشاورزی در پایین دست با کمبود مواجه خواهیم بود.

وی استفاده از ارقام محلی، کم آب بر و زودبازده را راهکار فرار از تنش آبی معرفی کرد و از کشاورزان خواست از کشت شالی بعد از برداشت گندم و کلزا در فصل زراعی جای خودداری کنند.