بخش فرهنگی - محمدهاشم اکبریانی معتقد است: در ادبیات معاصر، بحران در خود نویسنده هاست تا مخاطب؛ اگر بحران مخاطب داشتیم آثار اکثریت پسند و ترجمه هم خوانده نمی شد.

این داستان نویس و منتقد ادبی در گفت وگو با ایسنا درباره «مسئله مخاطب در ادبیات داستانی» و اینکه آیا در این زمینه با بحران مواجه هستیم یا خیر، اظهار کرد: در حوزه ادبیات و هنر، و نه صرفا بخش ادبی، به دلیل مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، با ریزش مخاطب مواجه بوده ایم و در واقع  تعداد مخاطبان کم شده اما این به معنای بحران نیست.

او سپس گفت: زمانی که  از «مخاطب» می گوییم  باید توجه کنیم مخاطب کدام ادبیات مدنظر ماست: مخاطب ادبیات خاص که می توان آن را ادبیات اقلیت پسند نامید، یا ادبیات اکثریت پسند (کلمه عامه پسند را مناسب این نوع ادبی نمی دانم). فکر نمی کنم ادبیات اکثریت پسند ما دچار بحران باشد زیرا کتاب های ۸۰۰ صفحه ای با قیمت ۶۰۰ هزار تومان داریم که به چاپ بیستم یا سی ام رسیده است؛ این نشان می دهد اگر مخاطب کتاب خود را پیدا کند، مسئله مالی  برایش اهمیت چندانی پیدا نمی کند. مخاطب ادبیات و داستان خاص یا همان اقلیت پسند، نیز اگر احساس کند یک اثر داستانی، چیزی به داشته هایش می افزاید و از خواندن آن لذت می برد، حتما آن را خریداری کرده و از آن بهره می برد.

او با تاکید بر اینکه بحران ادبیات معاصر ما، خود نویسنده ها هستند، توضیح داد: بحران ادبیات ما مخاطب نیست بلکه نویسندگی، و به عبارتی خود نویسنده ها هستند. گرچه در ادبیات معاصر نویسنده هایی را داشتیم که به دلایل گوناگون، که جای بحث آن، این جا نیست، نوشته هایشان در ایران خوانده شده اما در بیرون از ایران، غالبا ناشناخته هستند، زیرا چیزی برای عرضه به ادبیات جهانی نداشته و ندارند. به عبارت دیگر در جوامعی که با بحران مخاطب هم روبه رو نیستند، این آثار خوانده نمی شوند. در اکثر موارد این آثار حتی در داخل کشورمان هم ممکن برای یک دوره ای مخاطب داشته باشند اما با سپری شدن آن دوره، دیگر مخاطب آن چنانی ندارند.

نویسنده «اندوه من» که در یازدهمین دوره جایزه هفت اقلیم، به عنوان رمان شایسته تقدیر شناخته شد، با اشاره به رمان های مطرح جهان چون «جنایات و مکافات» و «صد سال تنهایی» بیان کرد:  این کتاب ها بعد از گذشت زمانی طولانی، هنوز خوانده می شوند اما در ۶۰_ ۷۰ سال اخیر کدام  نویسنده ایرانی را داریم که چنین باشد؟ شاید برخی به کتاب هایی چون «بوف کور» اشاره کنند اما فکر می کنم مخاطب این دست کتاب ها، در مقایسه با مخاطب آثار نویسندگان بزرگ خارجی، حرفی برای گفتن ندارند. 

او با اشاره به این که در ادبیات کلاسیک و قصه های مردمی کشورمان رگه های قدرتمندی از ادبیات سوررئال داریم، ادامه داد: «بوف کور» صادق هدایت بی شک اولین گام ادبیات سوررئال و مدرن در ایران بود اما در ادبیات مدرن جهان پیش از آن، کتاب های زیادی در این سبک داشتیم که «بوف کور» با آن ها قابل مقایسه نیست. مثلا رمان سوررئال «نادیا»ی آندره برتون، که سال ها قبل از «بوف کور» نوشته شده، در سبک خود آن قدر قوی و مستحکم است که به عنوان مانیفست ادبیات سوررئال شناخته می شود. بنابراین طبیعی است که خواننده جهانی وقتی داستان های بزرگی چون «نادیا» را در اختیار داشته باشد، سراغ «بوف کور» نرود. به هر حال منظورم این است که باید بحران را در نویسندگی و نویسندگان خودمان جست وجو کنیم چرا که نویسنده های ما نمی توانند خود را در حد نویسنده های جهانی بالا ببرند و نظر مخاطب را جذب کنند.

اکبریانی با اشاره به ترجمه برخی از آثار ایرانی به زبان های دیگر، گفت: این ترجمه ها به این معنا نیست که ادبیات کشورمان در ادبیات جهانی جایگاهی پیدا کرده باشد؛ کافی است به تیراژ آثار ترجمه شده به زبان های دیگر توجه کنیم، تا بفهمیم جایگاه آن ها کجاست.

نویسنده «غریبانه می میرند» و «عصب کشی» در ادامه اظهار کرد: بگذارید رک بگویم چون ما نویسنده قدرتمند نداشتیم، برخی از نویسندگان در جامعه مطرح شدند؛ اگر نویسنده قدرتمندی داشتیم، وضع به گونه ای دیگر رقم می خورد و شک ندارم مخاطبان زیادی سراغ آن می رفتند.

او در ادامه با اشاره به ریشه دار بودن ادبیات در کشور ما گفت: گرچه ادبیات ما ریشه دار است اما در دنیای مدرن نتوانسته رشد کند، در مقابل ادبیات، سینما را داریم،  گرچه سینما در کشورمان پیشینه تاریخی ندارد و پدیده مدرنی در ایران به شمار می رود اما رشد بسیار خوبی داشته و در عرصه جهانی نیز حرفی برای گفتن داشته و دارد. ما فیلمسازانی داشتیم که در عرصه جهانی مطرح شدند؛ سهراب شهید ثالث، عباس کیارستمی و اصغر فرهادی نمونه هایی از آن هستند ولی نویسنده ای با چنین جایگاهی نداشتیم و الان هم نداریم. بنابراین لازم است نویسنده ها بیش از آنکه به مخاطب توجه داشته باشند و با فرافکنی مشکل را در مخاطب ببینند، بیشتر به خودشان توجه کنند و ببینند دچار چه بحرانی هستند که نمی توانند مخاطب را جذب کنند.

او با اشاره به خوانده شدن آثار ترجمه در ایران گفت: وقتی مترجمان برجسته ای چون عبدالله کوثری و مهدی غبرایی آثاری از نویسندگان بزرگ جهانی و حتی نویسندگان درجه دو، ترجمه می کنند، در اغلب موارد، مخاطب سراغشان می رود و در این زمینه دچار بحران نیستیم. اگر بحران مخاطب وجود داشت، این بحران باید در خصوص آثار خارجی هم نمود داشته باشد.

او در پایان اظهار کرد: وقتی ادبیات کشورمان، قدرت و حرف برای گفتن داشته باشد شک نکنید چه در داخل و چه در خارج، مخاطبان فراوانی پیدا می کند. مثلا شعر شاعرانی چون حافظ، خیام و مولوی، با گذشت قرن ها، همچنان در ایران و کشورهای دیگر مخاطب زیادی دارند و ترجمه های گوناگونی از آن ها وجود دارد، اما کدام شاعر و نویسنده داستانی ما توانسته حتی بخشی از جایگاه جهانی آن ها را به دست آورد؟ چرا چنین است؟ پاسخش در مخاطب نیست، در قدرت و توانایی های بزرگ خیام و حافظ و مولوی و ضعف نویسنده امروزی است. به همین دلیل بهتر است بحران را در خودمان ببینیم نه مخاطبان.