نجمه سیددخت

واژه هوش مصنوعی نخستین بار در سال ١٩٥٦ توسط جان مک کارتی و ماروین مینسکی مطرح شد. در  دانشنامه علم و فناوری، هـوش مصنوعی زیرشاخه ای از علوم کامپیوتر است که به بررسی ماهیت هوش و ساخت سیستم های رایانه ای بـا توانایی ایجاد رفتار هوشمند می پردازد. خلق مـاشین هـای دارای ذهن یا مطالعه توانایی های ذهنی از طریق استفاده از مدل های محاسباتی تعاریف دیگری از هوش مصنوعی است.

هوش مصنوعی در جامعه به سرعت در حال گـسترش اسـت و بسیاری از فعالیت های بشر و حوزه های مـختلف از جـمله: پزشـکی، نظامی، تجاری، آموزشی ، بازی و غیره را تحت تـأثیر قـرار داده است. از جمله مکان هایی که هوش مصنوعی در کارکردها و نحوه ارائه خدمات آن تغییراتی پدید آورده است، کتابخانه است. هدف استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه، ایجاد سیستم هـای رایانـه ای یا ماشین هایی است که فـکر و رفـتاری مـشابه انسان داشته بـاشند و در واقـع رقیب هوش انسانی بـاشند. این امـر بی تردید بر کتابداری تأثیر مهمی بر جای می گذارد.

از این رو هوش مصنوعی می تواند در تمام بخش های کتابخانه تحولات گسترده ای ایجاد کند و چهره کتابخانه را به شدت تـغییر دهد. می توان گفت هوش مصنوعی در کتابخانه تبدیل به یک کتابدار بی نقص می شود: کـسی کـه نیازهای اطلاعاتی کاربران را درک می کند، به تحلیل پرسش می پردازد و به پرسش های مرجع کاربران پاسخ می دهد، مـواد کـتابخانه را سـریع، کارآمد و مؤثر پردازش می کند، جهت کارآمدتر کردن جستجو در پایگاه های اطلاعاتی مؤثر اسـت، در انـجام امـور فنی کتابداران از جمله مجموعه سازی و سازماندهی، تحولات چشمگیری ایجاد می کند، امر ثبت نـام و گـردش امـانت منابع را که آینه کتابخانه است، تسهیل می بخشد، بازیابی اطلاعات که یکی از مهم ترین رسـالت هـای کتابخانه است را متحول می کند ، در انجام مهم ترین وظایف کتابخانه ها که بازیابی اطـلاعات اسـت تـغییر مؤثر ایجاد می کند، به مدیریت کتابخانه در امر توسعه، طراحی، برنامه ریزی و تصمیم گیری کمک مـی کند و حـتی به کاربرانی که بسیار دور از کتابخانه هستند خدمات ارائه می دهد.

می توان گفت کتابخانه ها منبع اصلی تامین اطلاعات هستند. اگر کتابخانه ها بـه اسـتفاده از فناوری های جدید روی نیاورند و در ارائه اطلاعات و خدمات خـود نـوآوری نکنند، مـمکن اسـت بـا فرسودگی روبرو شوند. در این مـیان کتابداران، نقش اساسی در استفاده از دانش هوش مصنوعی در محیط کتابخانه و ابعاد مختلف آن دارنـد. البته هوش مصنوعی نیز مانند سایر فناوری های نوظهور، برای کـتابداران یک تهدید به شمار می آید؛ اما تردیدی نیست که استفاده از هوش مصنوعی در خدمات کـتابخانه می تواند مزایای بسیار زیاد آن را به کتابداران نشان دهد.

با توجه به موارد بیان شده، کتابخانه ها با هدف گسترش و توسعه خدمات و برنامه های خود و دسترس پذیر کردن آن ها، هـمچنین هـماهنگ با تحولات محیط، نیازمند به کارگیری فناوری های نوین اطلاعاتی همچون هوش مصنوعی هستند. اگر کتابخانه ها بخواهند در دنیای جدید رونق بگیرند ، باید در خدماتشان نوآوری ایجاد کنند و فعالیت هایشان را مجددا ارزیابی کنند . واقعیت این است که هـوش مـصنوعی عـملیات کتابخانه و ارائه خدمات را تا حد زیادی ارتقاء می بخشد و اهمیت کتابخانه ها را در یک جامعه دیجیتالی که همیشه در حال تـغییر اسـت، پررنـگ تر می سازد.