گیلان امروز- پس‌روی و کاهش تراز آب دریای خزر که طی چند سال اخیر چشمگیر و قابل توجه شده علاوه بر این‌که پیامدهای زیست‌محیطی متعددی دارد، به گفته کارشناسان برای کشورهای همسایه این دریا به ویژه ایران از نظر اقتصادی هم با توجه به اثرگذاری بر تجارت دریایی و تبادلات اقتصادی، تهدیدی جدی محسوب می‌شود و حتی ممکن است به تعطیل شدن برخی بنادر بینجامد.

به گزارش ایرنا، ماه‌هاست که هشدارهایی درباره پیامدهای گوناگون زیست‌محیطی کاهش تراز و پس‌روی آب دریای خزرمطرح می‌شود و کارشناسان و صاحب‌نظران نگرانی‌هایی را از استمرار این وضعیت در سال‌های آتی مطرح می‌کنند. اما یکی از زوایای این پدیده که کمتر به آن پرداخته شده و به اندازه مسائل زیست‌محیطی و شاید هم بیشتر می‌تواند مازندران و ۲ استان شمالی دیگر کشور را درگیر کند، پیامدهای ان بر فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی است.

نخبگان دانشگاهی و صاحبنظران بر این باورند که کاهش تراز آب دریای خزر به تجارت دریایی در شمال ایران آسیب وارد می‌کند و استمرار روند کاهشی تراز آب دریای خزر تهدیدی جدی بر صادرات و واردات بین کشورهای حاشیه خزر محسوب می‌شود. البته کارشناسان آسیب‌های موجود را برای روسیه با توجه به عمق کم ساحل خزر در این کشور که بین چهار تا پنج متر است بیشتر می‌دانند.

سازمان فضایی ایران نیز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای وضعیت سطح آب دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان را بررسی و کاهش سطح آب این دریا را تایید کرد. مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر نیز بر اساس آمار از کاهش ۲ متری سطح آب این دریا از سال ۱۳۷۵ تا کنون خبر داد و اعلام کرده که فقط در سال گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافته است.

بر اساس مطالعات صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پس‌روی خواهد داشت. این پس‌روی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش آن نیز وجود دارد. حدود ۵۰ درصد پس‌روی آب دریای خزر به سرعت تبخیر آب در آن برمی‌گردد و در صورتی که این روند با همین سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می‌شود کاهش می‌یابد.

نتایج این مطالعات همچنین نشان داده که فقط در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر حدود ۵۰ سانتیمتر کاهش یافته که این رخداد به عقب‌نشینی دریا از ۱۰ تا ۱۰۰ متر در نقاط مختلف ساحل منجر شده است.

بنا بر مطالعات و اندازه‌گیری دقیق زمینی که در ایستگاه‌های شاخص ساحلی دریای خزر انجام شد، این پس‌روی سبب افزایش قابل توجه محدوده ساحلی در طول بیش از۸۵۰ کیلومتر سواحل شمالی کشور شد.

کارشناسان بر این باورند که با تشدید روند کاهشی آب، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد پس‌روی بیشتر دریا و خروج بخش عمده‌ای از بستر دریا خواهیم بود.

با توجه به این رخداد طبیعی به تاکید کارشناسان ضروری است که در گام نخست به اهمیت موضوع حفاظت از حریم و بستر دریا توجه شود و در گام بعدی نیز مسوولان دست‌اندکار نسبت به پیامدهای ناشی از این پدیده توجه جدی و برنامه‌ریزی اصولی و اساسی داشته باشند.

ایجاد چالش در زیرساخت‌ها، کاربری‌های اقتصادی، اجتماعی، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر مانند تالاب‌ها و خلیج‌ها، افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریا و اثرات منفی بر آبخوان‌های ساحلی از جمله اثرات عقب‌نشینی و کاهش تراز سطح دریای خزر است.

شرایط به گونه‌ای است که حتی بر اساس برخی گمانه‌زنی‌ها با ادامه روند کنونی پس‌روی دریای خزر این احتمال وجود دارد که فعالیت برخی بنادر حاشیه این دریا در سال‌ها یا دهه‌های آینده متوقف شود. این موضوع را مدیرکل بنادر و دریانوردی مازندران نیز به صورت تلویحی تایید می‌کند.

سعید کیاکجوری در گفت‌وگو با ایرنا با اشاره به تداوم پس‌روی و کاهش تراز آب دریای خزر گفت: تعطیلی بنادر شمال را تهدید می‌کند.

وی با بیان این‌که تداوم کاهش آب دریای خزر در آینده مشکلات و پیامدهایی را ایجاد خواهد کرد، گفت: پس‌روی و کاهش تراز آب دریای خزر در صورت ادامه این روند، مشکلاتی را برای همه بنادر حاشیه این دریا ایجاد می‌کند.

در دیدگاه‌های کارشناسان و پژوهشگران مرتبط با این حوزه نیز می‌توان همین پیش‌بینی را مشاهده کرد. چندی پیش «عزیز عابسی» عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در این باره به خبرنگار ایرنا گفت که کاهش تراز آب دریای خزر یک تهدید جدی برای کشورهای حاشیه خزر است و در صورت تداوم این رویه تا پایان سده جاری صدها کیلومتراز ساحل خزر از دست می‌رود.

به گفته وی در حال حاضر به خاطر عمق کم ساحل در روسیه حدود ۷۰ درصد ظرفیت کشتی‌های این کشور بارگیری می‌شود که با ادامه روند کاهش تراز آب دریای خزر این ظرفیت کمتر هم می‌شود.

اهمیت موضوع سبب شده که اقداماتی برای مقابله با شرایط پیش‌بینی شده نیز در مازندران آغاز شود. برنامه‌ریزی برای انجام طرح مطالعاتی مقابله با پس‌روی آب دریای خزر یکی از این اقدامات است که آبان سال جاری استاندار مازندران اعلام کرد آغاز شده است.

سید محمود حسینی‌پور ۱۱ آبان در جلسه شورای پدافند غیرعامل مازندران با اشاره به کاهش سطح آب و پسروی دریای خزر، بر لزوم انجام مطالعات جامع، راهبردی و کاربردی در این زمینه تاکید کرد و گفت که متولیان امر و مسئولان دستگاه اجرایی ۶ ماه فرصت دارند تا در این زمینه مطالعه و تحقیق کنند.

وی افزود: اتفاقاتی که از پسروی آب دریای خزر رخ می‌دهد باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. پس‌روی دریای خزر در بنادر استان مشکلاتی را ایجاد کرده است و در این ارتباط باید برنامه داشته باشیم.

نماینده عالی دولت در مازندران از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان نیز خواست برای انجام مطالعات تحقیقاتی پسروری دریای خزر اعتبار مطلوبی را در نظر بگیرد.