افشین جعفری خواه

هر ملتی و یا تمدنی که از دیر باز حضور داشته حتما نمادی برای عرضه داشته وگرنه نمی توانسته دوام و قوامی داشته باشد. قالی نماد فرهنگ , صنعت و شاهکار هنر ایرانی است , هنری که نه جنبه تزیینی دارد و نه جنبه صرفا زیبایی شناسی , کاربردی دارد به درازای تاریخ و به وسعت جهان.

آنهایی که برای تحقیر ایران و ایرانی می گویند که ژاپن توانسته با توسعه صنعتش تلفن های ژاپنی را روی میز رییس جمهورهای امریکا در کاخ سفید بنشاند نمی خواهند باور کنند که قالی ایرانی خیلی قبل تر از آن در تمامی کاخ ها حتی در کاخ های ویندسور و تمامی کاخ های سلطنتی انگلستان حتی در اوج قدرتش می درخشیده است.قالی ایران شاهکاری است که چون ساده سازی شده و در طی قرن ها حضور داشته , گویی برای ما در داخل ایران چندان جلوه ای ندارد در حالی که حتی مردمان عادی در خارج از ایران انواع قالی های ایرانی را می شناسند و به آن افتخار می کنند , فراموش نکنیم که روزگاری سرمایه داران انگلیسی روی کارگاه های بافت قالی در ایران سرمایه گذاری می کردند و قالی ایرانی را صادر می کردند و چقدر در رونق این هنر و صنعت تاثیر زیادی گذاشتند.

با نگاهی به قالی می توان به درستی دریافت که ما ایرانیان هم چون قالی به هم بافته ایم و در تار و پود همدیگر هستیم اگر ایران و ایرانی مانده و اگر قالی ایرانی هنوز هست برای این است که نمی شود این تار و پود ها را از هم جدا کرد.سبک های طراحی قالی در ایران مانند قالی کرمان,تبریز, هریس, نایین, اصفهان , ترکمن و ....نشان از این دارد که اقوام ایرانی در طی تاریخ با حفظ هویت قومی خویش به یک تنه بودن و یک پارچه بودن علاقه که نه بلکه نیاز داشتند.برای همین است که تقریبا می شود گفت ایران امروزی از منظر جغرافیایی و حدود مرزها به عنوان هسته ی اصلی بیش از پنج هزار سال تاریخ دارد.زمانی که به فرش هریس نقشهای هندسی و نسبتا انتزاعی و با رنگ های خاص نگاه می کنید فکر می کنید ایران یعنی همین, اما ناگهان می رویم اصفهان ظرافت و تزییات در نقش و رنگ و تنوع رنگ ها چنان بیننده را مسحور می کند که گویی ایران همین است و این سفر با دیدن قالی های معروف شهرهای ایران خوشایند تر می شود.در عین حال که بسیار از هم تفاوت دارند اما همه فرش ایرانی هستند.این تفاوت در تکنیک های بافت , رنگرزی , دار قالی وچله کشی هم وجود دارد اما همه ی این تفاوت ها هرگز نتوانسته از ایرانی بودن قالی ها کم کند.بعد از انقلاب هند و پاکستان و حتی افغانستان و چین هم به تولید قالی ایرانی روی آوردند و حتی صادرات هم کردند اما هرگز حس و حال قالی ایرانی نشد و در دنیا هم می فهمند که قالی ایرانی چه گوهر گران بهایی است.

شاید یکی از ویژگی ها و برجستگی های قالی ایرانی بافنده های آن باشد که اغلب از زنان و دختران هستندبا ظرافت و دقتی خاص می بافند, بماند که در مقاطعی تفکرات چپ سیاسی که درک درستی از هیچ چیز نداشتند قالی بافی توسط دختران و زنان روستایی را نوعی استثمار می دانستند و غافل از اینکه این حسن هنر ایرانی است .همیشه برای آنکه بین ما تفرقه بیاندازند می گفتند ما نمی توانیم کار گروهی بکنیم اما اغلب شاهکارهای قالی ایرانی باید گروهی بافته شود و چندین بافنده در کنار هم هستند و یک دست می بافند, پس ما می توانیم گروهی کار کنیم و شاهکار بیافرینیم چون در سابقه تاریخی داشته ایم.

قالی ایرانی در تکنیک های بافت و ساخت بسیار ساده سازی شده اند و این نیز نبوغ این هنر و صنعت است , قالی اگر تار و پودش را از هم باز کنیم از بین می رود, پس ایرانی تا زمانی ایرانی است که به هم بافته و تار و پود در هم تنیده باشد که هست.قالی کرمان همانقدر ایرانی است که قالی کردستان, که قالی اردبیل و ترکمنستان و تبریز و ...ایران هرگز قابل تجزیه نیست و ایرانی این تنوع را در طی تاریخ حفظ کرده است که ضمن داشتن هویت بومی و حتی زبان محلی اما در یک پارچگی ایران کوشیده و زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را پاس داشته است.

ما وارث تاریخ وتمدنی هستیم که همچون رنگ ها و گل های قالی متنوع و زیباست اگر بخواهیم به یک گل در قالی به صورت مجزا دقیق شویم یک طرح زیبا و کامل است اما همین خود بخشی از کل می شود. فرهنگ ایرانی یک کلیتی دارد که با همین جزییات و اجزا ساخته می شود و نمی توان آنها را از هم جدا کرد که اگر جدا کنیم دیگر قالی نیست , و این را ایرانی از هرکس دیگری بهتر می داند.تمامی یورش های وحشیانه اعراب و مغول ها و.... نتوانست ایران را تجزیه کند و این شگفتی و تنوع را از بین ببرد , امروز در عصر آگاهی جهانی هستیم و نسلی در ایران دارد برای فردای خودش برنامه ریزی می کند که بیش از هر زمان دیگری به یادآوری داشته های خودش می پردازد, این نسل می خواهد ایران بخشی از فرهنگ جهانی باشد با حفظ فرهنگ و تمدن خودش که از کهن ترین تمدن های بشری است و شاید تاریخ و تمدن جهان هنوز بدهکار این تمدن و فرهنگ است.قالی به ما یادآور می شود که به هم بافته ایم و هیچکس نمی تواند ما را از هم جدا کند.